SocialFi là gì?

• Phi tập trung – Decentralized
• Bất biến – Immutable
• Minh bạch – Transparent
• Không cần cấp phép – Permissionless
• Không cần đặt niềm tin – Trustless
• Tự trông nom tài sản – Self-Custody

SocialFi là từ ghép của Social Media và Decentralized Finance, nó ám chỉ các hệ thống truyền thông xã hội được tích hợp nền tài chính phi tập trung. Sự tích hợp này sẽ giúp chúng kế thừa được toàn bộ các tính chất tốt đẹp của DeFi:

Những lợi ích mà SocialFi mang lại

Bảo mật và quyền riêng tư

Nếu như đối với các mạng xã hội truyền thống, dữ liệu được lưu trữ ở trung tâm dữ liệu và kiểm soát hoàn toàn bởi đơn vị phát triển. Chưa kể đến, có hay không việc sử dụng nguồn dữ liệu này cho các mục đích không mong muốn thì chúng vẫn có rủi ro bị đánh cắp, nếu hệ thống bảo mật của đơn vị phát triển đó kém.

Khi xây dựng trên hệ thống blockchain, dữ liệu cá nhân của người dùng sẽ tận dụng được tính phi tập trung, khả năng bảo mật từ mạng lưới để giảm thiểu các rủi ro an toàn dữ liệu.

Tiếp đó, các dữ liệu này hoàn toàn thuộc quyền kiểm soát của người dùng, khi và chỉ khi người dùng cho phép các giao thức mới được sử dụng.

Có thể thấy, Blockchain hóa Social giúp nó tăng cường sự bảo mật thông tin và quyền riêng tư cho người dùng.

Tự do ngôn luận

Tự do ngôn luận là một trong những quyền cơ bản của con người. Quyền này đề cập đến khả năng của mỗi người bày tỏ ý kiến, truyền tải thông tin, và thể hiện quan điểm của mình mà không bị hạn chế hoặc cản trở bởi bất kỳ một bên thứ ba nào.

Tuy nhiên, hẳn các bạn cũng rõ những nội dung đăng tải lên các phương tiện truyền thông bị kiểm soát gắt gao đến cỡ nào. Với những nội dung không mong muốn, nhẹ là giảm tương tác, nặng là gỡ bỏ hoặc tệ hơn là khóa tài khoản.

Ở một số quốc gia hoạt động kiểm duyệt nội dung trên internet còn cực kỳ gắt gao. Ví dụ tại Trung Quốc họ có thứ gọi là “Vạn Lý Tường Lửa” dùng để kiểm soát toàn bộ nội dung được đăng tải lên internet trong nước, nó cũng đồng thời cho phép hoặc không cho phép người dân truy cập những website nào.

Các vấn đề nêu trên hoàn toàn có thể được giải quyết bằng SocialFi. Bằng sự phi tập trung, bất biến, minh bạch và không cần cấp phép bất cứ ai đều có quyền tự do nói lên tiếng nói của mình.

Cũng cần phải nói thêm, lý tưởng là vậy nhưng kiểm duyệt nội dung thực sự là vấn đề khó khăn không chỉ cho mạng xã hội truyền thống mà còn cả ở mạng xã hội phi tập trung. Vì bên cạnh những nội dung tích cực, còn đó các nội dung tiêu cực không mong muốn, chúng ta sẽ thảo luận nhiều hơn ở phần hạn chế của SocialFi.

Bản quyền nội dung

Ở cái thời đại CopyPasta (copy and paste) như hiện nay thì bản quyền nội dung là thứ gì đó khá xa xỉ. Người ta dễ dàng copy một nội dung nào đó rồi chuyển tên sở hữu thành của riêng.

Tiến tới không gian SocialFi, mỗi nhà sáng tạo sẽ đều có quyền sở hữu nội dung do họ tạo ra bằng việc lưu trữ độc nhất và vĩnh viễn trên mạng lưới blockchain thông qua công nghệ NFT. Các nội dung này không chỉ có văn bản, nó có thể là hình ảnh, âm thanh, video, …

Các giao thức phi tập trung hoàn toàn có thể chứng minh được điều này thông qua việc truy xuất thông tin NFT. Bài viết bạn đăng tải sẽ được token hóa thành NFT ngay sau đó, các thông tin bao gồm nội dung, ngày giờ, tác giả. Khi phát hiện nội dung tương tự, hệ thống sẽ kiểm tra được ai mới chính là tác giả đầu tiên. Nếu nội dung đã được chỉnh sửa và có phần trăm tương tự, giao thức có thể tự hiển thị thêm nội dung tương tự phía dưới bài đăng của người copy.

Với mạng xã hội phi tập trung, người dùng sẽ được làm chủ thông tin và nội dung của họ như một loại tài sản thay vì hàng hóa trong mạng xã hội truyền thống.

Khả năng kết nối và tương thích

Kết nối và tương thích cũng là một trong những điểm mạnh vượt trội của SocialFi.

Hãy lấy ví dụ sau đây: Bạn có tài khoản Facebook với 100.000 người theo dõi và hơn 10.000 bài đăng. Bạn thích Twitter và muốn chuyển sang sử dụng, có ba việc cần làm:

• Thứ nhất, bạn cần tạo một bộ tài khoản riêng cho Twitter (email, sđt, username, password, ..)
• Thứ hai, bạn cần đăng tải lại toàn bộ nội dung từ facebook qua (trong trường hợp muốn các thông tin ấy xuất hiện trên Twitter)
• Thứ ba, bạn phải kêu gọi những người theo dõi từ Facebook hãy theo dõi tôi trên Twitter.

Mọi thứ trở nên rất phức tạp khi muốn chuyển đổi nền tảng. Với Decentralized Social, cả ba bước trên sẽ được hoàn thành chỉ trong vài click.

Đầu tiên, bạn cần biết rằng khi tham gia và SocialFi, toàn bộ thông tin của bạn sẽ được lưu trữ trong một social graph duy nhất do bạn sở hữu và quản lý, nó bao gồm thông tin cá nhân, các mối quan hệ xã hội, nội dung đã đăng tải. Lớp social graph này tách biệt với các dApp được xây dựng trên nó. Và như vậy khi chuyển từ dApp này sang dApp khác, bạn chỉ cần connect ví và ấn approve những thứ mong muốn … done!

Social graph như một tài sản chứng minh “sức mạnh” của mỗi người. Nó cho biết uy tín xã hội, hiệu quả giao dịch, lịch sử vay mượn, … Các bên thứ ba có thể tận dụng thông tin này để xếp hạng tín dụng từng tài khoản cho mục đích riêng.

Ví dụ cấp hạn mức tín dụng không cần tài sản đảm bảo (tín chấp), hay xác định số tiền cung cấp khi tài khoản này đứng ra gây quỹ, kêu gọi vốn. Nhìn chung, SocialFi mở ra nhiều mô hình kinh tế mới khi nó đi vào hoạt động ổn định.

Social graph cũng giống các địa chỉ ví on-chain là minh bạch nhưng vẫn riêng tư, ẩn danh. Bạn biết các nội dung đăng tải, lịch sử tín dụng của một địa chỉ social graph không có nghĩa bạn biết nó thuộc về ai.

Minh bạch

Thời gian sử dụng mạng xã hội trung bình của người dân toàn cầu là 2.5 giờ mỗi ngày và đang có xu hướng tăng lên. Thời gian trung bình mỗi bạn trẻ dành ra cho mạng xã hội là rất nhiều. Nhưng có điều rủi ro không đến từ việc dành nhiều thời gian cho mạng xã hội mà là dành nhiều thời gian cho nội dung gì trên mạng xã hội.

Các thuật toán điều hướng nội dung của Facebook, Tiktok hay các mạng xã hội nói chung đều là những bí ẩn chỉ mà chỉ có chính đội ngũ phát triển dự án mới biết. Các nền tảng có thừa đủ khả năng nắm bắt tâm lý từng người dùng và điều hướng những nội dung họ yêu thích, nó khiến người dùng nghiện và càng dành nhiều thời gian hơn trên nền tảng.

Sự minh bạch mình muốn đề cập ở đây là sự minh bạch trong cách vận hành của các mạng xã hội. Blockchain hóa toàn diện mạng xã hội cũng có nghĩa là công bố mã nguồn của chúng, từ đó người dùng có thể nắm được có những thuật toán mờ ám nào hay không.

Các sự minh bạch khác có thể kể đến là minh bạch trong việc sử dụng thông tin người dùng, minh bạch chia sẻ doanh thu.

Kiếm tiền

Không giống web2, ở không gian web3 người dùng mới chính là chủ sở hữu thông tin cá nhân và các nội dung họ tạo ra. Vậy nên, bạn muốn sử dụng dữ liệu của tôi cho mục đích tiếp thị, xin mời bạn trả tiền.

Nguồn doanh thu thứ hai của người dùng đến từ hoạt động bán nội dung bản quyền. Nó có thể dưới hình thức Token-Gating (cần sở hữu token mới có khả năng truy cập) hoặc bán riêng lẻ từng nội dung. Friend.Tech là một dự án điển hình ở loại hình Token-Gating đang làm chao đảo thị trường những tháng vừa qua.

Nguồn doanh thu thứ ba là từ hoạt động donate chủ động của người hâm mộ thông qua sự dễ dàng của DeFi.

Hoặc tương lai hơn là nguồn thu đến từ việc “chống spam” của các nền tảng mạng xã hội phi tập trung. Ý tưởng này được đưa ra bởi CZ – CEO Binance, Anh đề xuất với Elon Musk cách chống spam bằng việc yêu cầu người dùng trả phí cho mỗi lần Comment. Nhiều khả năng nguồn doanh thu này cũng được chia sẻ lại cho chủ sở hữu bài đăng.

Ngoài ra sẽ còn nhiều mô hình khai thác doanh thu với SocialFi vẫn đang chờ các công dân web3 tương lai khám phá.

Những thách thức của SocialFi

Khả năng mở rộng

Chắc chắn rồi, khả năng mở rộng phải là điều đầu tiên được nhắc đến trong danh sách những vấn đề cần giải quyết của SocialFi. Để vận hành mạng lưới hàng trăm triệu, thậm chí hàng tỉ người dùng thì tốc độ và khả năng lưu trữ dữ liệu là vấn đề rất lớn.

Sự phát triển của các dự án Layer 1 tốc độ cao thế hệ mới như Sui, Aptos hay các giải pháp mở rộng Layer 2 trên Ethereum hứa hẹn sẽ đưa SocialFi đến với thực tiễn nhanh chóng hơn.

Chưa kể EIP-4844 (Proto-Danksharding) trong gói cập nhật Dencun dự kiến được phát hành cuối năm nay sẽ cho phép tốc độ giao dịch trên Layer 2 của Ethereum lên tới 100.000 TPS. Đó là chất xúc tác cực lớn cho SocialFi ở những giai đoạn kế tiếp.

Vấn đề kiểm duyệt nội dung

Vấn đề này không chỉ phức tạp ở web2 mà nó càng trở nên phức tạp khi tiến lên web3.

SocialFi cho phép chúng ta tự do ngôn luận, đăng tải bất cứ điều gì chúng ta muốn. Tuy nhiên, ngoài những nội dung tích cực còn những nội dung tiêu cực mà không một ai muốn xuất hiện thì sao? Vì vậy, quay đi quay lại thì các bạn vẫn sẽ thấy sự kiểm duyệt nội dung là điều cần thiết. Và có vẻ trách nhiệm này đang được chuyển từ chủ dự án ở web2 sang tay của DAO ở web3. Nội dung chúng ta đăng tải sẽ được kiểm duyệt bởi tổ chức tự trị phi tập trung của dự án (DAO).

Bảo mật

Đây là vấn đề cố hữu của DeFi hiện nay, mặc dù các tính chất tốt đẹp trong điều kiện lý tưởng là thế, nhưng hiện tại tình trạng hack vẫn diễn ra đều đặn cũng là điều đáng lo lắng về tính bảo mật cho các thông tin và tài sản khác của người dùng.

Tạo ra hiệu ứng mạng lưới

Trong không gian web2, một trong những yếu tố giúp các mạng xã hội phát triển mạnh mẽ là nhờ hiệu ứng mạng lưới. Họ kéo nhau sử dụng một nền tảng nào đấy là do người thân, bạn bè sử dụng. Với SocialFi hiện tại, còn quá nhiều rào cản để những người dùng đầu tiên gia nhập. Người sử dụng cần tạo ví, nạp tiền mua token, mua tên miền, bridge token sang mạng lưới của dự án, … Nếu muốn kéo một lượng lớn người dùng thì trước hết SocialFi phải giải quyết được bài toán trải nghiệm, mọi thứ cần mượt mà và đơn giản nhất nhưng vẫn giữ được tính bảo mật.

Account Abstraction là một hướng đi tốt cho vấn đề này.

Mô hình kinh tế bền vững

DeFi có thể mang lại cho Social khả năng bứt tốc và tăng trưởng nhanh chóng trong thời gian ngắn, ở chiều ngược lại nó cũng có thể đưa dự án trở về vạch xuất phát nếu không có mô hình kinh tế bền vững.

Chúng ta đã được chứng kiến điều này ở quá nhiều dự án GameFi mùa vừa qua. Bài toán đặt ra cho SocialFi là một mô hình kinh tế bền vững để vừa tăng trưởng mạnh lại vừa bền vững trong dài hạn.

Tiềm năng của SocialFi

Sự phát triển của các giải pháp mở rộng và các blockchain thế hệ mới cũng là chất xúc tác quan trọng cho sự bùng nổ của SocialFi trong tương lai. Có thể thấy rằng, SocialFi không chỉ giải quyết được bài toán bảo mật đang dấy lên nhiều năm gần đây mà còn ăn khớp với đà phát triển của công nghệ thị trường.

Trong mạng xã hội truyền thống, kể từ khi mua lại Twitter và đổi tên thành X, Musk đang cố gắng phát triển nó thành một mạng xã hội web3. Đầu tiên là cho phép đặt NFT làm avatar, tiếp theo là công bố mã nguồn và gần đây là mô hình chia sẻ doanh thu. Những điều ông làm đang gần sát với tôn chỉ của DeFi.

Ở bên kia chiến tuyến của X là Facebook cũng gấp rút có cho mình những bước đi. Mặc dù thất bại trong các dự án Diem, Novi và cả Metaverse nhưng Mark Zuckerberg vẫn tiếp tục muốn tiến sâu vào DeFi thông qua dự án Threads mới đây. Để ý vào thông tin mô tả cách hoạt động bạn sẽ thấy định hướng của Threads là trở thành một mạng xã hội phi tập trung.

Một người khổng lồ trong lĩnh vực social mình muốn đề cập nữa là Reddit. Không phải những bước đi an toàn giống X và Meta, Reddit mạnh mẽ và hoang dã hơn nhiều. Họ đã đặt những bước chân thực sự lên vùng đất phi tập trung bằng việc liên tiếp phát hành các bộ sưu tập NFT, ngoài ra Reddit cũng liên tục giáo dục người dùng về web3.

Với những sự ủng hộ lớn từ cả trong và ngoài thị trường cryptocurrency như vậy, SocialFi sẽ có những bước phát triển mạnh mẽ trong tương lai gần. Nếu SocialFi thành công nó có thể kéo hàng trăm triệu người mới vào DeFi, độ dãn nở của thị trường cryptocurrency sẽ lớn tới mức mà chúng ta không thể tưởng tượng được. Chúng ta có quyền tin tưởng vào một mùa SocialFi bùng nổ không hề thua kém GameFi ngày nào.

Phân loại và các dự án nổi bật

Hệ sinh thái SocialFi đang phát triển mạnh với nhiều nhánh nhỏ bên trong trong, nhưng xét về tổng quan, chúng ta có thể chia ra thành 3 lớp chính:

• Data & Blockchain Layer
• Social Infrastructure Layer
• Application Layer

Data & blockchain layer

Là lớp lưu trữ dữ liệu, các dự án có thể lựa chọn lưu trữ dữ liệu trực tiếp trên Blockchain hoặc các dịch vụ lưu trữ dữ liệu phi tập trung hoặc cả hai. Nhưng phổ biến hơn cả là lưu trữ ở cả hai nơi, các thông tin liên quan đến số dư và trạng thái giao thức sẽ được lưu trữ tại blockchain để đảm bảo tính phi tập trung và bảo mật. Các thông tin khác như nội dung đăng tải bởi người dùng sẽ lưu trữ ở dịch vụ lưu trữ phi tập trung để giảm chi phí.

Các giải pháp Layer 2 trên Ethereum sẽ có nhiều lợi thế hơn trong cuộc chiến này nhờ tốc độ và khả năng mở rộng. Base, Optimism, Arbitrum hay zkSync là những cái tên nên được quan tâm.

IPFS, Arweave và Filecoin đều là những dự án lâu đời trong mảng lưu trữ dữ liệu phi tập trung. Tân binh mới là Greenfield do nhà Binance phát triển được ra mắt từ tháng 2 năm nay để phục vụ Web3.

Social infrastructure layer

Đây có thể coi là lớp lõi của hệ sinh thái SocialFi, nó bao gồm toàn bộ thành phần cơ sở hạ tầng phục vụ cho các dApp của SocialFi.

Quan trọng nhất phải kể đến mảng Social Graph là các giao thức xây dựng, quản lý biểu đồ xã hội của từng người dùng. Lens Protocol hiện đang là cái tên nhận được nhiều sự chú ý nhất. Ngoài ra chúng ta có Cyber Connect, Hooked, DeSo đều là những dự án hoạt động tích cực trong mảng này.

Mảng nhỏ thứ hai trong lớp này là các giao thức định danh người dùng – Identify. Một số dự án nổi bật có thể kể đến: ENS, SpaceID, Unstoppable Domain. Các dự án POAP (Proof Of Attendance Protocol) cũng là một nhóm giúp tăng khả năng định danh và đánh giá người dùng bằng những bằng chứng tham gia.

Ngoài ra chúng ta còn các công cụ giúp chuyển đổi web2 sang web3, điển hình là dự án Mask Network gây được nhiều tiếng tăm bởi sự phát triển thần tốc hồi cuối năm ngoái.

Application layer

Đây là lớp thú vị nhất của SocialFi, không chỉ vỉ tính đa dạng mà còn là động lực hấp dẫn người dùng tham gia vào hệ sinh thái.

Sự phân hóa của lớp này khá đa dạng, dưới đây mình đang chia ra theo mục đích sử dụng của giao thức. Các bạn cũng có thể phân loại theo tiêu chí khác nếu muốn.

• Social Network: Các mạng xã hội dạng bảng tin do người dùng tạo ra, tương tự Facebook, Twitter. Dự án nổi bật: Lenster, Farcaster, Phaver, FriendTech.
• Messaging: Các dApps giúp người dùng nhắn tin với nhau. Dự án nổi bật: iMe.
• Publishing: Thông qua các ứng dụng này người dùng có thể tạo trang blog cá nhân và đăng tài nội dung hoặc khóa học. Dự án nổi bật: Mirror, Open Campus.
• Video: Mạng xã hội video, tương tự Youtube hoặc Tiktok. Dự án nổi bật: CosTV, Lenstube
• Music: Các dự án giúp người dùng đăng tải và chia sẻ âm nhạc. Dự án nổi bật: Audius, Soundxyz
• Talent Network: Mạng xã hội việc làm, kết nối nhân tài và nhà tuyển dụng. Dự án nổi bật: Braintrust, Human Protocol
• Gaming: Nếu bạn còn nhớ ZingMe thì đây là hình thức tương tự nhưng trên web3. Dự án nổi bật: Hooked, Valhalla.
• Social Token: Thông qua những nền tảng này người dùng có thể phát hành token cá nhân cho riêng họ. Dự án nổi bật: Rally, BitClout, TryRoll.

Kết luận

SocialFi là một khái niệm mới chỉ được nhắc tới nhiều trong 2 năm trở lại đây và thậm chí chưa có dự án nào đi vào hoạt động chính thức. Tuy nhiên cơ hội để SocialFi  bùng nổ trong tương lai là điều hoàn toàn khả thi, đây có thể là một xu hướng lớn trong thời gian tới khi lớp cơ sở hạ tầng đáp ứng được các yêu cầu để phát triển SocialFi. Góp phần đưa thị trường tiền điện tử đến gần hơn với tệp người dùng phổ thông, tiến tới mass adoption.